Objectieve en subjectieve gelijkheid in het nieuwe erfrecht

De overdracht van uw familiebedrijf aan één van uw kinderen: mogelijkheden onder het nieuwe erfrecht om objectieve én subjectieve gelijkheid te bewaren

Indien slechts één van uw kinderen interesse heeft om u als bedrijfsleider in het familiebedrijf op te volgen, is de kans groot dat het uw bedoeling is om alle aandelen van het familiebedrijf toe te laten komen aan dit kind (met uitsluiting van uw andere kinderen). Waarschijnlijk wil u al uw kinderen desondanks op financieel vlak wel gelijk behandelen, door de overige kinderen andere goederen met een gelijke waarde te geven.

Mogelijk is het familiebedrijf zelfs, mede dankzij de inzet van het in het familiebedrijf werkende kind, uitgegroeid tot een groter en meer waardevol bedrijf, zodat u zich moreel verplicht voelt om dit op de een of andere manier te compenseren ten aanzien van de andere kinderen.

Voor veel ouders is deze vorm van ‘compensatie’ een manier om steeds gelijkheid tussen de kinderen te bewaren. We zien dit zowel in de hypothese waar het ene kind voor de meerwaarde van het bedrijf gezorgd heeft terwijl de ouders nog eigenaar waren, als in de hypothese dat de verdere uitbouw door het kind gebeurd is nadat hij al de aandelen van de ouders verworven had. Dit zijn nochtans twee fundamenteel andere uitgangspunten.

Deze scenario’s zijn relatief courant en konden in het verleden bij veel families voor wrevel zorgen. Het oude erfrecht stond een dergelijke familiale regeling immers in bepaalde situaties in de weg. Sinds 1 september gelden echter nieuwe regels - welke mogelijkheden biedt het nieuwe erfrecht u?

Het beschermd erfdeel van ieder kind

De wet beschermt een bepaald erfdeel (reservatair erfdeel) van uw nalatenschap ten voordele van (onder meer) uw kinderen. Hieraan kan geen afbreuk worden gedaan, noch bij schenking noch bij testament. Over het overige (niet-beschermde deel) van uw nalatenschap kan u vrij beschikken ten voordele van wie u wenst.

Het nieuwe erfrecht voorziet in een grotere beschikkingsvrijheid voor de erflater. De omvang van het vrij beschikbaar deel zal niet langer afhankelijk zijn van het aantal kinderen dat de erflater nalaat, maar wordt in alle gevallen vastgesteld op de helft van de nalatenschap. Over dit deel kan u dus vrij beschikken, bijvoorbeeld ten voordele van één kind. De andere helft van uw nalatenschap komt in gelijke delen toe aan al uw kinderen.

Stel, u hebt drie kinderen. Ingevolge de hervorming van het erfrecht zal u de aandelen van uw familiebedrijf kunnen laten toekomen aan één van uw kinderen voor een waarde die maximaal 4/6e van uw nalatenschap vertegenwoordigt (zijnde 1/2e beschikbaar deel + 1/6e reservatair erfdeel van het betrokken kind).

Maar wat indien uw vermogen hoofdzakelijk uit de aandelen van uw familiebedrijf bestaat, zodat de schenking (legatering) van alle aandelen van het familiebedrijf ten voordele van één van uw kinderen het reservatair erfdeel van uw andere kinderen aantast?

Het nieuwe erfrecht voorziet in het algemene principe van een reservatair erfdeel in waarde, en niet langer in natura. Het kind-opvolger kan er bijgevolg niet toe gedwongen worden om een deel van de aandelen van het familiebedrijf fysiek terug te geven. Hoogstens kan hij/zij worden verplicht om de tegenwaarde in geld te betalen aan de nalatenschap. De eigendom van het familiebedrijf blijft dus in handen van het kind-opvolger.

De globale erfovereenkomst

In bepaalde situaties is het zo dat de familie van oordeel is dat, ondanks het feit dat de kinderen niet allen evenveel ontvangen via schenking (legaat), iedereen subjectief gezien toch gelijk werd behandeld. Denk bijvoorbeeld aan de situatie waarbij één van de kinderen de kans krijgt om het bloeiende familiebedrijf over te nemen - mogelijk voelt het daar correcter aan dat de andere kinderen in waarde meer geschonken (gelegateerd) krijgen.

Het nieuwe erfrecht voorziet in de mogelijkheid om een globale erfovereenkomst te sluiten, waarbij de ouder(s) en de kinderen vaststellen dat een bepaalde regeling in een subjectief evenwicht tussen de kinderen voorziet. In deze overeenkomst stellen alle partijen dus vast dat er geen mathematische gelijkheid tussen de kinderen wordt voorzien, maar dat deze mathematische ongelijkheid wordt gecompenseerd door bepaalde voordelen die één of meerdere van de kinderen geniet(en).

Gelet op de grote impact van het sluiten van een erfovereenkomst, legt de wetgever enkele formaliteiten op. De belangrijkste zijn de volgende:

• De erfovereenkomst wordt verplicht bij notariële akte opgemaakt;
• De mededeling van het ontwerp van erfovereenkomst door de notaris aan alle partijen moet vergezeld gaan met het vastleggen van een vergadering, ter gelegenheid waarvan de notaris de inhoud van de erfovereenkomst en de gevolgen ervan aan alle partijen toelicht. Deze vergadering kan ten vroegste plaatsvinden na verloop van een termijn van vijftien dagen, volgend op de toezending van het ontwerp;
• De notaris is verplicht om het definitieve ontwerp van globale erfovereenkomst, minstens één maand voor de ondertekening ervan, te bezorgen aan elke partij.

De globale erfovereenkomst kan de bedrijfsleider heel wat kopzorgen besparen, doordat hem de kans wordt gegeven om tijdens het leven, samen met zijn kinderen, in alle transparantie, een regeling uit te werken over de overdracht van het familiebedrijf.